شاید باور این موضوع برای برخی سخت باشد، اما هم اکنون پیشرفت چشمگیر علم سرطان شناسی در تشخیص بیماری ها، در درک فرآیند بیماری های سرطانی و در نهایت درمان آنها، موجب افزایش قابل توجه طول عمر بیماران سرطانی و بهبود کیفیت زندگی آنها شده است.واقعیت این است که هم اکنون در دنیا سرطان ها بسیار راحت تر از گذشته از سوی بیماران و اطرافیان آنها پذیرفته می شود و دیگر کسی در دنیا از ابتلا به این بیماری ها، احساس یأس یا خجالت نمی کند.دکتر آرش جنابیان، دارای بورد تخصصی بیماری های خون و فوق تخصص سرطان شناسی است که پس از ?? سال تحصیل، تحقیق و تدریس در فرانسه به تازگی برای کمک به بیماران سرطانی کشور به میهن بازگذشته است. نظرات دکتر جنابیان درباره « سرطان ها» و نه بیماری «سرطان» قابل توجه و خواندنی است.
? در دنیا به سرطان چگونه نگاه می کنند
اجازه دهید من پرسش تان را بدین شکل اصلاح کنم: «سرطان ها» نه «سرطان». واژه سرطان شامل هزاران بیماری مختلف با مکانیسم های بیماریزایی گوناگون، علایم مختلف، شدت های متفاوت و سرانجام درمان های مختلف است، اما امروزه نگرش دنیا به «سرطان ها» به عنوان یکی از اصلی ترین مسائل سلامت و بهداشت جوامع است. هم اکنون در کشورهای صنعتی، سرطان ها عامل اصلی مرگ و میر هستند. پس از کاهش چشمگیر مرگ و میر بشر بر اثر عوامل قلبی - عروقی (به لحاظ پیشرفت طب داخلی و جراحی قلب) و همچنین کاهش مرگ و میر ناشی از تصادفات و سوانح به لحاظ احترام بیشتر مردم دنیا به قوانین و مقررات، سرطان ها به عنوان عامل اصلی مرگ و میر مطرح هستند. این امر موجب نگرش جدی تر به این مسئله در دنیا و سرمایه گذاری بسیار روی تحقیقات پایه و بالینی در رشته سرطان شناسی شده است. اهمیت دادن بیشتر در جوامع مختلف به روش های تشخیصی و غربالگری (Screening) دست کم درباره سرطان های شایع و افزایش سطح آگاهی پزشکان و مردم نسبت به شیوع سرطان ها، میزان تشخیص این بیماری ها را به طور روزافزون افزایش داده است.
پیشرفت چشمگیر و جهش فوق العاده علم سرطان شناسی (اونکولوژی Oncology) در تشخیص بیماری ها، در درک فرآیند بیماری های سرطانی و در نهایت در درمان این بیماری ها، موجب افزایش قابل توجه طول عمر بیماران سرطانی و بهبود کیفیت زندگی آنها شده است.
واقعیت این است که امروزه در دنیا، سرطان ها بسیار راحت تر از گذشته از سوی بیماران مبتلا و اطرافیانشان پذیرفته می شود. دیگر در دنیا کسی از داشتن چنین بیماری هایی احساس یأس یا خجالت ندارد.
همه تلاش دانشمندان و پزشکان سرطان شناس در دنیا بر این است که تا حد امکان بیماری را به طور کامل ریشه کن کنند یا در صورت نبود امکان ریشه کنی کامل، بیماری را مانند یک بیماری مزمن کنترل کرده و از پیشرفت آن جلوگیری کنند.
به طور خلاصه، این گروه بیماری ها، امروزه به صورت بیماری های جدی مطرح هستند که هر روز می توان برای درمان آنها کار بیشتری کرد.در دنیا و در کشور خودمان، بسیاری از افراد هستند که برای یک سرطان جدی کاملاً درمان شده اند یا در حال انجام مراحل درمان خود هستند و به زندگی عاطفی و حرفه ای خود ادامه می دهند.
اطلاع رسانی صحیح به وسیله پزشکان و رسانه ها به مردم در زمینه شیوع سرطان ها، عوامل زمینه ساز و علایم هشداردهنده این بیماری ها و پیشرفت های چشمگیر به دست آمده در درمان بخش زیادی از این بیماری ها، جوامع را در مواجهه با سرطان ها آسوده تر کرده است.
به دلیل مجموع عوامل یاد شده، بخش قابل توجهی از بودجه تحقیقات پزشکی کشورهای پیشرفته صرف بهبود روش های تشخیصی و درمانی سرطان ها می شود و همین امر دانش «سرطان شناسی» را در جایگاه ممتاز کنونی آن قرار داده است. در رشته تخصصی ما، برای عقب نماندن از قافله علم باید هر روز مطالعه داشت. نکته حائز اهمیت دیگر در مواجهه با سرطان ها، اهمیت کار گروهی (Team work) است. گستردگی این رشته و تنوع این بیماری ها، ما را ملزم می دارد که متواضعانه با یکدیگر و با متخصصان دیگر رشته های پزشکی در تعامل مداوم باشیم.در این کار تیمی، پزشک سرطان شناس (مدیکال اونکولوژیست)، جراح سرطان، متخصص پرتودرمانی (رادیوتراپیست)، آزمایشگاه ها، کادر پرستاری، روانشناس، متخصص توانبخشی و حتی مددکار اجتماعی، هر کدام جایگاه خاص خود را دارند.
? چه پیشرفت هایی در تشخیص و در درمان سرطان ها انجام شده است
در بعد تشخیص، پیشرفت رشته پاتولوژی (آسیب شناسی) سرطان ها انکارناپذیر است. در روش های تشخیص آزمایشگاهی، تست های گوناگون مارکرهای حساس و نیز مطالعات بیولوژی مولکولی و ژنتیک سلولی با شتاب در حال جلو رفتن هستند. روش های تصویرنگاری (رادیولوژی) با دقت بالا، در تعریف شکل و حدود ضایعه یا ضایعات بیمار به پزشک در درمان سرطان ها و پیگیری بیماران پس از خاتمه درمان کمک بسیار کرده است. مثال بسیار مهم این مطلب تکنیک (PETscan) نوعی اسکن با ایزوتوپ است که «درجه متابولیسم درون سلولی» را می سنجد. این روش در مرحله بندی اولیه (Staging) و ارزیابی پس از درمان بسیاری از کانسرها کمک کننده است.از نظر درمانی هم پیشرفت تکنیک های جراحی سرطان ها در برخی موارد خیره کننده است.تحقیقات مداوم روی درک مکانیزم ایجاد سرطان (انکوژنز Oncogenesis)، اهداف مشخصی را در داخل توده سرطانی و مولکول های خاصی را در داخل سلول های سرطانی مشخص کرده است که این امر منشأ درمان های هوشمند (Targeted Therapy) در درمان سرطان ها است. در دو سه سال اخیر به کمک این داروها، بیماری هایی چون سرطان کبد پیشرفته یا سرطان کلیه متاستاتیک که تا چندی قبل لاعلاج محسوب می شدند، برای درصد قابل توجهی از بیماران مبتلا، قابل درمان شده اند. شیمی درمانی ها نیز روز به روز بهتر و مؤثرتر می شوند و دستگاه های اشعه درمانی (رادیوتراپی) در ?? سال گذشته بسیار متحول شده اند.
? کشور ایران در مورد این بیماری ها در چه جایگاهی است
اگر اجازه دهید به سؤال تان در دو بخش پاسخ دهم.
در وهله اول به مردم می پردازم: ملت عزیز ما، متأسفانه، در مورد سرطان ها دچار نوعی سوءتفاهم است. پیام بنده به مردم این است «از سرطان ها نترسیم». همان گونه که ذکر شد، امروزه بسیاری از سرطان ها «قابل درمان» یا «قابل مهار» هستند. چرا در جامعه ما، بیمار سرطانی باید بیماری خود را پنهان کند یا در بی خبری نگاه داشته شود وظیفه هیأت های علمی دانشگاه ها، پزشکان و بویژه رسانه ها است که به «مرور» این اندیشه را در جامعه اصلاح کنند.
اما در بخش دوم پاسخ به پزشکان، متخصص و فوق تخصص این رشته در ایران می پردازم: از نظر کیفیت کار درمان، به لطف خدا، آن بزرگوارانی که بنده افتخار آشنایی و همکاری با ایشان را داشته ام، بسیار توانا، حاذق، فعال و مسلط به علم روز بوده اند. البته دو سه نکته کوچک قابل ذکر است که مهمترین مسئله این رشته در ایران، کمبود تعداد «نیروی متخصص» در درمان سرطان ها به نسبت جمعیت ?? میلیونی کشور است. مسئله بعد، لزوم اهمیت بیشتر دادن به امر پژوهش در زمینه سرطان ها در کشور است که این دو مورد به توجه خاص مسئولان و برنامه ریزان نظام سلامت کشور نیاز دارند. آخرین مورد، جااندازی و ارتقای روحیه کار تیمی است. بدیهی است که چند فکر از یک فکر بهتر کار می کند. از این بابت نیز درکشور ما جای کار هست تا به استانداردهای دنیا نزدیک شویم.
بعضی از تکنیک های تشخیصی مثل PETScan که در بالا به آن اشاره شد، هنوز در کشور ما وجود ندارند که بهتر است سریع تر راه اندازی شوند.
? ارتباط برخی سرطان ها از جمله سرطان های زنان با علل وراثتی و محیطی چگونه است
از بین سرطان های زنان، ارتباط سرطان پستان با ژنتیک امری محرز است. به طور عام از هر هشت زن، یک نفر در زمانی از عمرش به سرطان پستان مبتلا می شود. در صورت ابتلای یکی از بستگان درجه یک، این ریسک چند برابر خواهد شد. البته ارتباطاتی که بین نوع تغذیه و مسائل دیگر زیست محیطی افراد با برخی سرطان ها ذکر می شود، الزاماً در جامعه ما قابل تعمیم نیست و به آمار و اطلاعات دقیق در مورد جامعه خود نیاز داریم.بدیهی است که زندگی سالم، فعالیت جسمی کافی، تغذیه صحیح و استراحت کافی در کارآیی بهتر سیستم ایمنی وکاهش میزان بروز سرطان ها مؤثر است.
? آیا علم جدید سرطان شناسی روی کیفیت زندگی و افزایش روحیه بیماران کار می کند
صددرصد، اصولاً درمان بیماری اصلی همراه و همزمان با درمان علایم بیماری، تسکین درد بیمار، درمان عوارض ناشی از درمان ها و طبیعتاً حمایت روحی - اجتماعی بیمار است. خوب است بدانیم که بخش مهمی از مقالات و نوآوری هایی که در مجامع بین المللی این رشته ارائه می شود در زمینه بحث «کیفیت زندگی بیماران» (Quality of life) است.
به طور حتم، امید و روحیه دادن به بیماران مبتلا به سرطان ها از وظایف اصلی است